ارزیابی و مدیریت بیماران مبتلا به اختلالات عروقی و مشکلات گردش خون محیطی

پس از مطالعه این فصل، یادگیرنده قادر خواهد بود:

1. عوامل آناتومیکی و فیزیولوژیکی مؤثر بر جریان خون محیطی و اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها را شناسایی کند.

2. پارامترهای ارزیابی مناسب برای تعیین وضعیت گردش خون محیطی را به کار ببرد.

3. فرایند پرستاری را به‌عنوان چارچوبی برای مراقبت از بیماران مبتلا به اختلالات شریانی و وریدی استفاده کند.

4. پاتوفیزیولوژی، علائم بالینی، مدیریت و پیشگیری از بیماری‌های شریانی را مقایسه کند.

5. پاتوفیزیولوژی، علائم بالینی، مدیریت و پیشگیری از ترومبوآمبولی وریدی (VTE)، نارسایی وریدی، زخم‌های پا و واریس را توصیف کند.

6. پاتوفیزیولوژی، علائم بالینی و مدیریت اختلالات لنفاوی و سلولیت را توضیح دهد.

🩺 مفاهیم پرستاری مرتبط:

🔹 ارزیابی (Assessment)
🔹 لخته شدن خون (Clotting)
🔹 توانایی عملکردی (Functional Ability)
🔹 پرفیوژن (Perfusion - خون‌رسانی به بافت‌ها)

📖 واژه‌نامه اصطلاحات کلیدی:

• آناستوموز (Anastomosis): اتصال دو رگ خونی به یکدیگر.

• آنوریسم (Aneurysm): اتساع یا تورم موضعی شریان که در اثر ضعف دیواره رگ ایجاد می‌شود.

• آنژیوپلاستی (Angioplasty): فرایند درمانی برای باز کردن عروق باریک یا مسدود با استفاده از بالون.

• شاخص مچ پا-بازو (ABI - Ankle-Brachial Index): نسبت فشار سیستولیک مچ پا به فشار سیستولیک بازو که برای تشخیص شدت تنگی شریانی استفاده می‌شود.

• آرتریواسکلروز (Arteriosclerosis): تصلب شرایین که در آن دیواره شریان‌های کوچک ضخیم می‌شود.

• آتروکتومی (Atherectomy): روشی تهاجمی برای برداشتن پلاک‌های شریانی با لیزر یا دستگاه برش.

• آترواسکلروز (Atherosclerosis): رسوب چربی، کلسیم و مواد دیگر در دیواره شریان‌ها که باعث انسداد آن‌ها می‌شود.

• بروئی (Bruit): صدای غیرطبیعی جریان خون که معمولاً در شریان‌های باریک یا پیچ‌خورده شنیده می‌شود.

• سیانوز (Cyanosis): رنگ آبی پوست ناشی از کاهش اکسیژن در هموگلوبین.

• ترومبوز ورید عمقی (DVT - Deep Vein Thrombosis): لخته خون در وریدهای عمقی که ممکن است باعث انسداد جریان خون شود.

• دیسسکشن (Dissection): پارگی لایه‌های دیواره شریان که می‌تواند منجر به پارگی کامل رگ شود.

• داپلر اولتراسونوگرافی (Duplex Ultrasonography): ترکیب تصویربرداری اولتراسوند و داپلر برای بررسی جریان خون در رگ‌ها.

• آمبولی (Embolus): تکه‌ای از لخته خون، چربی یا هوا که در جریان خون حرکت کرده و باعث انسداد می‌شود.

• روش‌های درون‌عروقی (Endovascular): روش‌های درمانی کم‌تهاجمی که از طریق کاتتر داخل عروق انجام می‌شوند.

• لنگش متناوب (Intermittent Claudication): درد عضلانی کرامپی در اندام‌ها که هنگام فعالیت ایجاد شده و با استراحت بهبود می‌یابد.

• ایسکمی (Ischemia): کاهش جریان خون در بافت که باعث کمبود اکسیژن‌رسانی می‌شود.

• آمبولی ریه (Pulmonary Embolism - PE): لخته خون در شریان ریوی که می‌تواند جریان خون به ریه را مسدود کند.

• درد استراحت (Rest Pain): درد مداوم در پا یا انگشتان که نشانه کمبود شدید جریان خون شریانی است.

• روبور (Rubor): رنگ قرمز-آبی در اندام‌ها که نشان‌دهنده آسیب شدید شریانی است.

• تنگی (Stenosis): باریک شدن یا انسداد یک رگ خونی.

• ترومبوآمبولی (Thromboembolus): لخته‌ای که از محل اولیه خود جدا شده و در نقطه دیگری انسداد ایجاد کند.

• ترومبوز (Thrombus): لخته خونی که در یک شریان یا ورید تشکیل شده است.

• ترومبوآمبولی وریدی (Venous Thromboembolism - VTE): تشکیل لخته در سیستم وریدی که شامل DVT و PE می‌شود.

🔍 اهمیت بررسی اختلالات عروقی:

بیماری‌های عروقی شامل اختلالات شریانی، وریدی، لنفاوی و سلولیت هستند که هم در بیماران بستری و هم سرپایی مشاهده می‌شوند.

✅ پرستاران باید با ساختار و عملکرد سیستم عروقی آشنا باشند تا بتوانند بیماران را به‌طور مؤثر ارزیابی و مدیریت کنند.

سیستم عروقی از ساختارهای اصلی شامل شریان‌ها، آرتریول‌ها، مویرگ‌ها، وریدها، ونول‌ها و عروق لنفاوی تشکیل شده است.

شریان‌ها و آرتریول‌ها

شریان‌ها ساختارهایی با دیواره ضخیم هستند که خون را از قلب به بافت‌ها منتقل می‌کنند. آئورت، که در یک فرد بالغ به طور متوسط ۲.۵ سانتی‌متر (۱ اینچ) قطر دارد، شاخه‌های متعددی ایجاد می‌کند که به شریان‌های کوچکتری با قطر حدود ۴ میلی‌متر (۰.۱۶ اینچ) تقسیم می‌شوند. این عروق بیشتر تقسیم شده و اندازه‌ی آنها تا حدود ۳۰ میکرومتر کاهش می‌یابد. کوچک‌ترین این شریان‌ها، آرتریول‌ها نام دارند که معمولاً درون بافت‌ها قرار گرفته‌اند (Norris, 2019).

دیواره‌ی شریان‌ها و آرتریول‌ها از سه لایه تشکیل شده است:

1. اینتیما (Intima): لایه‌ای داخلی از سلول‌های اندوتلیال که سطحی صاف را برای تماس خون در حال جریان فراهم می‌کند.

2. مدیا (Media): لایه‌ی میانی که عمدتاً از عضله‌ی صاف و بافت کشسان تشکیل شده است. این لایه در آئورت و سایر شریان‌های بزرگ، بخش اعظم دیواره‌ی رگ را تشکیل می‌دهد و باعث انعطاف‌پذیری و انقباض/اتساع عروق می‌شود. این ویژگی به تنظیم جریان خون در هر چرخه‌ی قلبی (حجم ضربه‌ای) کمک می‌کند.

3. ادونتیتیا (Adventitia): لایه‌ی خارجی از بافت همبند که رگ را به محیط اطراف متصل می‌کند.

در شریان‌های کوچکتر و آرتریول‌ها، میزان بافت کشسان کمتر است و مدیا عمدتاً از عضله‌ی صاف تشکیل شده است (Norris, 2019). عضله‌ی صاف قطر عروق را با انقباض و انبساط تنظیم می‌کند و فعالیت آن تحت تأثیر عوامل شیمیایی، هورمونی و عصبی است. آرتریول‌ها، که به عنوان عروق مقاومتی شناخته می‌شوند، با تغییر قطر خود مقاومت جریان خون را تنظیم کرده و فشار و حجم خون را در سیستم شریانی کنترل می‌کنند.

🔍 تغذیه‌ی دیواره‌ی شریان‌ها
اینتیما و یک‌سوم داخلی لایه‌ی مدیا از طریق انتشار مستقیم از خون تغذیه می‌شوند. اما ادونتیتیا و بخش‌های خارجی مدیا برای تأمین نیازهای متابولیکی خود نیاز به رگ‌های تغذیه‌کننده‌ای به نام وازا وازوروم (Vasa Vasorum) دارند که شبکه‌ای از رگ‌های کوچک هستند و خون و مواد مغذی را به شریان‌های بزرگ می‌رسانند.

مویرگ‌ها (Capillaries)

🔹 ویژگی ساختاری:
دیواره‌ی مویرگ‌ها فاقد عضله‌ی صاف و لایه‌ی ادونتیتیا بوده و تنها یک لایه از سلول‌های اندوتلیال را شامل می‌شود. این ساختار نازک امکان انتقال سریع و مؤثر مواد مغذی و دفع مواد زائد متابولیکی را فراهم می‌کند.

🔹 اندازه:
قطر مویرگ‌ها بین ۵ تا ۱۰ میکرومتر متغیر است که باعث می‌شود گلبول‌های قرمز شکل خود را تغییر دهند تا از میان این عروق عبور کنند.

🔹 تنظیم جریان خون:
تغییرات در قطر مویرگ‌ها غیرفعال بوده و تحت تأثیر تغییرات در عروق تغذیه‌کننده (آرتریول‌ها و ونول‌ها) یا محرک‌های شیمیایی رخ می‌دهد. برخی از مویرگ‌ها در محل اتصال به آرتریول دارای اسفنکترهای پیش‌مویرگی (Precapillary Sphincter) هستند که در تنظیم جریان خون نقش دارند (Norris, 2019).

🔹 آناستوموزهای شریانی-وریدی (Arteriovenous Anastomoses):
برخی از شبکه‌های مویرگی، مانند نوک انگشتان، دارای مسیرهای مستقیم بین شریان‌ها و وریدها هستند. این آناستوموزها در تنظیم مبادله‌ی حرارتی بین بدن و محیط نقش دارند.

🔹 توزیع مویرگ‌ها در بافت‌ها:
میزان تراکم مویرگ‌ها بسته به نیاز متابولیکی بافت متفاوت است. بافت‌های با متابولیسم بالا، مانند عضلات اسکلتی، شبکه‌ی مویرگی متراکم‌تری دارند، در حالی که بافت‌های با متابولیسم پایین، مانند غضروف‌ها، دارای مویرگ‌های کمتری هستند.

وریدها و ونول‌ها (Veins and Venules)

مویرگ‌ها به رگ‌های بزرگ‌تری به نام ونول متصل شده و ونول‌ها به هم پیوسته و وریدها را تشکیل می‌دهند. سیستم وریدی از نظر ساختاری مشابه سیستم شریانی است، به طوری که:

• ونول‌ها معادل آرتریول‌ها،

• وریدها معادل شریان‌ها،

• و ورید اجوف (Vena Cava) معادل آئورت است.

🔹 ویژگی‌های دیواره‌ی وریدها

• نسبت به شریان‌ها، دیواره‌ی وریدها نازک‌تر و دارای عضله‌ی کمتر است.

• در بیشتر وریدها، دیواره تنها ۱۰٪ از قطر رگ را تشکیل می‌دهد، در مقایسه با ۲۵٪ در شریان‌ها.

• برخلاف شریان‌ها، لایه‌های دیواره‌ی وریدها تعریف‌شده و مشخص نیستند.

• به دلیل نازک بودن و عضله‌ی کمتر، وریدها خاصیت اتساع‌پذیری بالایی دارند.

🔍 ویژگی‌های فیزیولوژیکی وریدها

• به دلیل توانایی در ذخیره‌سازی خون، وریدها عروق ظرفیت‌پذیر (Capacitance Vessels) نامیده می‌شوند و حدود ۷۵٪ از کل حجم خون بدن را در خود نگه می‌دارند.

• سیستم عصبی سمپاتیک می‌تواند با ونواکسیون (Venoconstriction)، حجم خون در وریدها را کاهش داده و میزان خون در گردش عمومی را افزایش دهد.

• بازگشت خون وریدی به قلب عمدتاً از طریق انقباض عضلات اسکلتی در اندام‌ها صورت می‌گیرد (Norris, 2019).

🔹 وجود دریچه‌ها در وریدها
برخی وریدها، بر خلاف شریان‌ها، دارای دریچه‌های یک‌طرفه‌ی دولتی (Bicuspid Valves) هستند.

• این دریچه‌ها در وریدهای اندام‌های تحتانی که خون را در برابر نیروی جاذبه حمل می‌کنند، وجود دارند.

• عملکرد این دریچه‌ها جلوگیری از بازگشت خون و تسهیل حرکت آن به سمت قلب است.

• سلامت دریچه‌ها به سلامت دیواره‌ی وریدی وابسته است.

عروق لنفاوی (Lymphatic Vessels)

🔹 عملکرد:
عروق لنفاوی یک شبکه‌ی پیچیده از رگ‌های نازک مشابه مویرگ‌ها هستند که مایع لنفاوی را از بافت‌ها جمع‌آوری کرده و به گردش وریدی بازمی‌گردانند.

🔹 مسیر تخلیه لنف:
عروق لنفاوی به دو مجرای اصلی منتهی می‌شوند:

1. مجاری لنفاوی راست: تخلیه‌ی لنف از سمت راست سر، گردن، قفسه‌ی سینه و دست راست.

2. مجرای لنفاوی توراسیک: تخلیه‌ی لنف از بقیه‌ی بدن.
   هر دو مجرا در نهایت لنف را به وریدهای سابکلاوین و ژوگولار داخلی تخلیه می‌کنند.

🔍 ویژگی‌های فیزیولوژیکی:

• عروق لنفاوی به مولکول‌های بزرگ‌تر نفوذپذیری دارند و تنها مسیر بازگشت پروتئین‌های بینابینی به سیستم وریدی هستند.

• انقباضات عضلانی باعث تغییر شکل دیواره‌های لنفاوی شده و ورود پروتئین‌ها و ذرات را تسهیل می‌کند.

• حرکات عضلانی و دیواره‌های لنفاوی به حرکت لنف کمک می‌کند (Norris, 2019).

تمام بیماری‌های عروق محیطی با کاهش جریان خون در رگ‌های محیطی مشخص می‌شوند. تأثیرات فیزیولوژیکی ناشی از این تغییرات به میزان تقاضای بافت‌ها برای اکسیژن و مواد مغذی در مقایسه با مقدار عرضه‌شده بستگی دارد. اگر نیاز بافت‌ها بالا باشد، حتی کاهش جزئی در جریان خون ممکن است برای حفظ یکپارچگی بافتی کافی نباشد. در نتیجه، بافت‌ها دچار ایسکمی، سوءتغذیه و در نهایت نکروز (مرگ بافتی) می‌شوند، مگر اینکه خون‌رسانی کافی مجدداً برقرار گردد.

نارسایی پمپاژ قلب (Pump Failure)

کاهش جریان خون محیطی زمانی رخ می‌دهد که عملکرد پمپاژ قلب مختل شود.

📌 نارسایی قلبی با کاهش کسر جهشی بطن چپ (HFrEF - نارسایی سیستولی)

• باعث تجمع خون در ریه‌ها و کاهش خروجی قلبی (کاهش جریان خون به شریان‌ها) می‌شود.

• نتیجه‌ی این وضعیت کاهش خون‌رسانی شریانی به بافت‌ها است.

📌 نارسایی قلبی با کسر جهشی حفظ‌شده‌ی بطن چپ (HFpEF - نارسایی دیاستولی)

• باعث احتقان سیستمیک وریدی و کاهش جریان خون رو به جلو می‌شود (Atherton et al., 2018).

اختلالات عروق خونی و لنفاوی

✅ وجود عروق سالم، باز و پاسخ‌گو برای انتقال اکسیژن و مواد مغذی و دفع مواد زائد متابولیکی ضروری است.

📌 عوامل انسداد یا آسیب‌دیدگی شریان‌ها:

1. آترواسکلروز (تصلب شرایین): ایجاد پلاک‌های چربی در دیواره‌ی شریان‌ها.

2. ترومبوآمبولی: لخته‌ی خونی که ممکن است از محل تشکیل خود جدا شده و در یک شریان دیگر گیر کند.

3. آسیب‌های شیمیایی یا مکانیکی: مانند ترومای عروقی یا آسیب‌های ناشی از جراحی.

4. عفونت‌ها یا فرآیندهای التهابی: که می‌توانند باعث تنگی یا انسداد عروق شوند.

5. اختلالات وازواسپاستیک: مانند پدیده‌ی رینود که باعث انقباض غیرطبیعی عروق می‌شود.

6. ناهنجاری‌های مادرزادی عروقی: مانند تنگی شریانی از بدو تولد.

🔹 انسداد ناگهانی شریان می‌تواند منجر به ایسکمی شدید و غیرقابل‌برگشت و مرگ بافت شود.
🔹 اگر انسداد به‌تدریج ایجاد شود، گردش خون جانبی (Collateral Circulation) ممکن است تشکیل شود و اثرات کاهش خون‌رسانی را به‌طور نسبی جبران کند.

📌 عوامل کاهش‌دهنده‌ی جریان خون وریدی:

1. ترومبوآمبولی وریدی: انسداد وریدها توسط لخته‌های خونی.

2. نارسایی دریچه‌های وریدی: عدم عملکرد صحیح دریچه‌ها که منجر به برگشت خون و افزایش فشار وریدی می‌شود.

3. کاهش فعالیت عضلات اطراف وریدها: باعث کاهش بازگشت وریدی به قلب می‌شود.

🔹 کاهش جریان خون وریدی منجر به افزایش فشار وریدی، افزایش فشار هیدرواستاتیک مویرگی و خروج مایعات از مویرگ‌ها به فضای بینابینی (ایجاد ادم) می‌شود.
🔹 بافت‌های متورم (ادم‌دار) نمی‌توانند به‌خوبی تغذیه شوند و مستعد آسیب و عفونت می‌شوند.

📌 عوامل انسداد عروق لنفاوی:

1. تومورها که می‌توانند جریان لنفاوی را مسدود کنند.

2. آسیب‌های مکانیکی یا جراحی که ممکن است عروق لنفاوی را قطع کنند.

3. التهابات مزمن که باعث تخریب یا انسداد عروق لنفاوی می‌شوند.

🔹 انسداد عروق لنفاوی نیز منجر به ایجاد ادم می‌شود.

نارسایی گردش خون در اندام‌ها

✅ بیشتر بیماری‌های عروق محیطی منجر به ایسکمی می‌شوند و علائم مشترکی دارند:

• درد

• تغییرات پوستی

• کاهش یا از بین رفتن نبض‌ها

• ایجاد ادم در برخی موارد

📌 نوع و شدت علائم به عوامل زیر بستگی دارد:

1. نوع بیماری (شریانی، وریدی یا لنفاوی)

2. مرحله‌ی بیماری

3. شدت انسداد یا اختلال جریان خون

4. سرعت پیشرفت بیماری

🔹 جدول 26-1 تفاوت‌های نارسایی شریانی و نارسایی وریدی را نشان می‌دهد.

تغییرات مرتبط با افزایش سن (Gerontologic Considerations)

✅ افزایش سن باعث تغییراتی در دیواره‌های عروق می‌شود که انتقال اکسیژن و مواد مغذی به بافت‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

📌 تغییرات اصلی عروق با افزایش سن:

1. ضخیم شدن لایه‌ی اینتیما به دلیل تکثیر سلولی و فیبروز.

2. کلسیفیکاسیون، نازک شدن و تجزیه‌ی فیبرهای الاستین در مدیا.

3. افزایش تجمع کلاژن در اینتیما و مدیا.

🔹 این تغییرات منجر به سفت شدن عروق، افزایش مقاومت محیطی، کاهش جریان خون و افزایش بار کاری بطن چپ می‌شود.

📌 عوارض احتمالی ناشی از این تغییرات:

• هیپرتروفی بطن چپ (افزایش حجم عضله‌ی قلب)

• ایسکمی میوکارد (کاهش خون‌رسانی به عضله‌ی قلب)

• نارسایی قلبی با کاهش کسر جهشی بطن چپ (HFrEF)

• ترومبوز (لخته شدن خون در عروق)

• خونریزی در مویرگ‌های مغز و کلیه (Atherton et al., 2018)

جمع‌بندی

📌 نکات کلیدی پاتوفیزیولوژی سیستم عروقی:
✅ کاهش جریان خون محیطی منجر به ایسکمی و مرگ بافتی می‌شود.
✅ نارسایی قلبی باعث کاهش خروجی قلبی و تجمع خون در سیستم وریدی یا ریوی می‌شود.
✅ انسداد یا آسیب به عروق شریانی (مانند آترواسکلروز و ترومبوز) باعث ایسکمی حاد یا مزمن بافتی می‌شود.
✅ اختلال در جریان خون وریدی (مانند نارسایی دریچه‌های وریدی یا لخته‌های خون) باعث ادم و افزایش خطر زخم‌های وریدی می‌شود.
✅ انسداد لنفاوی منجر به ادم لنفاوی و افزایش خطر عفونت و آسیب بافتی می‌شود.
✅ افزایش سن باعث کاهش انعطاف‌پذیری عروق، افزایش مقاومت محیطی و افزایش خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌شود.

• در بیشتر رگ‌ها، جریان خون به‌صورت آرام و خطی است.

• جریان آشفته زمانی رخ می‌دهد که سرعت خون افزایش یابد، ویسکوزیته خون زیاد شود، قطر رگ بیش‌ازحد طبیعی شود یا رگ در قسمتی تنگ شود.

• جریان خون آشفته باعث ایجاد صدای غیرطبیعی به نام "بروئی (Bruit)" می‌شود که با گوشی پزشکی شنیده می‌شود (Norris, 2019).

فیلتراسیون و بازجذب مویرگی

🔹 تعادل بین نیروهای هیدرواستاتیک و اسمزی تعیین‌کننده‌ی میزان و جهت حرکت مایعات از طریق دیواره‌ی مویرگ‌ها است.

📌 نیروهای مؤثر در تعادل مایعات:

• نیروی هیدرواستاتیک: فشار ناشی از خون که مایع را به بیرون از مویرگ و به فضای بافتی می‌راند.

• نیروی اسمزی: نیروی ناشی از پروتئین‌های پلاسما که مایع را به داخل مویرگ بازمی‌گرداند.

🔹 در انتهای شریانی مویرگ‌ها:

• فشار هیدرواستاتیک بالاتر از فشار اسمزی است، بنابراین مایعات به فضای بافتی رانده می‌شوند.

• این مایع همان مایع بینابینی (Interstitial Fluid) است.

🔹 در انتهای وریدی مویرگ‌ها:

• فشار اسمزی پلاسما بر فشار هیدرواستاتیک غلبه می‌کند و باعث بازجذب مایعات به داخل مویرگ‌ها می‌شود.

🔹 در شرایط طبیعی، بیشتر مایعی که از مویرگ‌ها خارج می‌شود، مجدداً بازجذب می‌شود و مقدار اضافی از طریق عروق لنفاوی تخلیه می‌شود.

📌 ادما (ورم)

• اگر مقدار مایعات خروجی از مویرگ‌ها از میزان بازجذب و تخلیه‌ی لنفاوی بیشتر شود، ادم ایجاد می‌شود.

• علل شامل:

  • افزایش نفوذپذیری مویرگ‌ها (مثلاً به دلیل التهاب یا آسیب بافتی)

  • انسداد عروق لنفاوی

  • افزایش فشار وریدی

  • کاهش فشار اسمزی پلاسما (مثلاً در سوءتغذیه یا بیماری‌های کبدی)

مقاومت همودینامیکی (Hemodynamic Resistance)

📌 عامل اصلی تعیین‌کننده‌ی مقاومت در سیستم عروقی، قطر عروق است.

• تغییرات کوچک در قطر رگ باعث تغییرات بزرگی در مقاومت جریان خون می‌شود.

• آرتریول‌ها و اسفنکترهای پیش‌مویرگی محل اصلی تنظیم مقاومت عروقی هستند.

• مقاومت محیطی (Peripheral Vascular Resistance) تحت تأثیر ویسکوزیته خون، طول عروق و قطر آنها قرار دارد.

مکانیسم‌های تنظیم عروق محیطی

📌 سیستم تنظیم‌کننده‌ی گردش خون شامل سه مکانیسم اصلی است:

1. سیستم عصبی مرکزی (CNS)

2. هورمون‌ها و مواد شیمیایی در گردش خون

3. فعالیت خودمختار دیواره‌ی عروق

🔹 سیستم عصبی سمپاتیک (Adrenergic System)

• تنظیم‌کننده‌ی اصلی قطر عروق و جریان خون محیطی است.

• تحت کنترل هیپوتالاموس قرار دارد.

• فعال شدن سمپاتیک باعث انقباض عروقی (Vasoconstriction) می‌شود.

• نوراپی‌نفرین مهم‌ترین انتقال‌دهنده‌ی عصبی مسئول انقباض عروقی است.

🔹 هورمون‌های مؤثر بر مقاومت عروقی

• اپی‌نفرین: در غلظت پایین باعث اتساع عروق عضلات اسکلتی، قلب و مغز می‌شود، اما در غلظت بالا باعث انقباض عروقی در سایر بافت‌ها می‌شود.

• آنژیوتانسین II: یک منقبض‌کننده‌ی قوی آرتریول‌ها است که در شرایطی مثل نارسایی قلبی و هیپوولمی نقش مهمی دارد.

🔹 مواد گشادکننده‌ی عروقی:

• نیتریک اکسید، پروستاسیکلین، هیستامین، برادی‌کینین، پروستاگلاندین‌ها و برخی متابولیت‌های عضلانی.

🔹 عوامل التهابی:

• سایتوکاین‌های پیش‌التهابی که از پلاکت‌ها آزاد می‌شوند، باعث انقباض آرتریول‌ها و افزایش چسبندگی پلاکتی در محل آسیب عروقی می‌شوند (Atherton, 2018).

تمام بیماری‌های عروق محیطی با کاهش جریان خون در رگ‌های محیطی مشخص می‌شوند. تأثیرات فیزیولوژیکی ناشی از این تغییرات به میزان تقاضای بافت‌ها برای اکسیژن و مواد مغذی در مقایسه با مقدار عرضه‌شده بستگی دارد. اگر نیاز بافت‌ها بالا باشد، حتی کاهش جزئی در جریان خون ممکن است برای حفظ یکپارچگی بافتی کافی نباشد. در نتیجه، بافت‌ها دچار ایسکمی، سوءتغذیه و در نهایت نکروز (مرگ بافتی) می‌شوند، مگر اینکه خون‌رسانی کافی مجدداً برقرار گردد.

نارسایی پمپاژ قلب (Pump Failure)

کاهش جریان خون محیطی زمانی رخ می‌دهد که عملکرد پمپاژ قلب مختل شود.

📌 نارسایی قلبی با کاهش کسر جهشی بطن چپ (HFrEF - نارسایی سیستولی)

• باعث تجمع خون در ریه‌ها و کاهش خروجی قلبی (کاهش جریان خون به شریان‌ها) می‌شود.

• نتیجه‌ی این وضعیت کاهش خون‌رسانی شریانی به بافت‌ها است.

📌 نارسایی قلبی با کسر جهشی حفظ‌شده‌ی بطن چپ (HFpEF - نارسایی دیاستولی)

• باعث احتقان سیستمیک وریدی و کاهش جریان خون رو به جلو می‌شود (Atherton et al., 2018).

اختلالات عروق خونی و لنفاوی

✅ وجود عروق سالم، باز و پاسخ‌گو برای انتقال اکسیژن و مواد مغذی و دفع مواد زائد متابولیکی ضروری است.

📌 عوامل انسداد یا آسیب‌دیدگی شریان‌ها:

1. آترواسکلروز (تصلب شرایین): ایجاد پلاک‌های چربی در دیواره‌ی شریان‌ها.

2. ترومبوآمبولی: لخته‌ی خونی که ممکن است از محل تشکیل خود جدا شده و در یک شریان دیگر گیر کند.

3. آسیب‌های شیمیایی یا مکانیکی: مانند ترومای عروقی یا آسیب‌های ناشی از جراحی.

4. عفونت‌ها یا فرآیندهای التهابی: که می‌توانند باعث تنگی یا انسداد عروق شوند.

5. اختلالات وازواسپاستیک: مانند پدیده‌ی رینود که باعث انقباض غیرطبیعی عروق می‌شود.

6. ناهنجاری‌های مادرزادی عروقی: مانند تنگی شریانی از بدو تولد.

🔹 انسداد ناگهانی شریان می‌تواند منجر به ایسکمی شدید و غیرقابل‌برگشت و مرگ بافت شود.
🔹 اگر انسداد به‌تدریج ایجاد شود، گردش خون جانبی (Collateral Circulation) ممکن است تشکیل شود و اثرات کاهش خون‌رسانی را به‌طور نسبی جبران کند.

📌 عوامل کاهش‌دهنده‌ی جریان خون وریدی:

1. ترومبوآمبولی وریدی: انسداد وریدها توسط لخته‌های خونی.

2. نارسایی دریچه‌های وریدی: عدم عملکرد صحیح دریچه‌ها که منجر به برگشت خون و افزایش فشار وریدی می‌شود.

3. کاهش فعالیت عضلات اطراف وریدها: باعث کاهش بازگشت وریدی به قلب می‌شود.

🔹 کاهش جریان خون وریدی منجر به افزایش فشار وریدی، افزایش فشار هیدرواستاتیک مویرگی و خروج مایعات از مویرگ‌ها به فضای بینابینی (ایجاد ادم) می‌شود.
🔹 بافت‌های متورم (ادم‌دار) نمی‌توانند به‌خوبی تغذیه شوند و مستعد آسیب و عفونت می‌شوند.

📌 عوامل انسداد عروق لنفاوی:

1. تومورها که می‌توانند جریان لنفاوی را مسدود کنند.

2. آسیب‌های مکانیکی یا جراحی که ممکن است عروق لنفاوی را قطع کنند.

3. التهابات مزمن که باعث تخریب یا انسداد عروق لنفاوی می‌شوند.

🔹 انسداد عروق لنفاوی نیز منجر به ایجاد ادم می‌شود.

نارسایی گردش خون در اندام‌ها

✅ بیشتر بیماری‌های عروق محیطی منجر به ایسکمی می‌شوند و علائم مشترکی دارند:

• درد

• تغییرات پوستی

• کاهش یا از بین رفتن نبض‌ها

• ایجاد ادم در برخی موارد

📌 نوع و شدت علائم به عوامل زیر بستگی دارد:

1. نوع بیماری (شریانی، وریدی یا لنفاوی)

2. مرحله‌ی بیماری

3. شدت انسداد یا اختلال جریان خون

4. سرعت پیشرفت بیماری

🔹 جدول 26-1 تفاوت‌های نارسایی شریانی و نارسایی وریدی را نشان می‌دهد.

تغییرات مرتبط با افزایش سن (Gerontologic Considerations)

✅ افزایش سن باعث تغییراتی در دیواره‌های عروق می‌شود که انتقال اکسیژن و مواد مغذی به بافت‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

📌 تغییرات اصلی عروق با افزایش سن:

1. ضخیم شدن لایه‌ی اینتیما به دلیل تکثیر سلولی و فیبروز.

2. کلسیفیکاسیون، نازک شدن و تجزیه‌ی فیبرهای الاستین در مدیا.

3. افزایش تجمع کلاژن در اینتیما و مدیا.

🔹 این تغییرات منجر به سفت شدن عروق، افزایش مقاومت محیطی، کاهش جریان خون و افزایش بار کاری بطن چپ می‌شود.

📌 عوارض احتمالی ناشی از این تغییرات:

• هیپرتروفی بطن چپ (افزایش حجم عضله‌ی قلب)

• ایسکمی میوکارد (کاهش خون‌رسانی به عضله‌ی قلب)

• نارسایی قلبی با کاهش کسر جهشی بطن چپ (HFrEF)

• ترومبوز (لخته شدن خون در عروق)

• خونریزی در مویرگ‌های مغز و کلیه (Atherton et al., 2018)

جمع‌بندی

📌 نکات کلیدی پاتوفیزیولوژی سیستم عروقی:
✅ کاهش جریان خون محیطی منجر به ایسکمی و مرگ بافتی می‌شود.
✅ نارسایی قلبی باعث کاهش خروجی قلبی و تجمع خون در سیستم وریدی یا ریوی می‌شود.
✅ انسداد یا آسیب به عروق شریانی (مانند آترواسکلروز و ترومبوز) باعث ایسکمی حاد یا مزمن بافتی می‌شود.
✅ اختلال در جریان خون وریدی (مانند نارسایی دریچه‌های وریدی یا لخته‌های خون) باعث ادم و افزایش خطر زخم‌های وریدی می‌شود.
✅ انسداد لنفاوی منجر به ادم لنفاوی و افزایش خطر عفونت و آسیب بافتی می‌شود.
✅ افزایش سن باعث کاهش انعطاف‌پذیری عروق، افزایش مقاومت محیطی و افزایش خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌شود.

ویژگی‌های عمومی:

✅ درد در نارسایی شریانی: بیمار دچار لنگش متناوب می‌شود که می‌تواند به درد شدید، پایدار و مداوم تبدیل شود.
✅ درد در نارسایی وریدی: احساس درد ضربان‌دار، تیرکشنده و گرفتگی در پاها.

✅ نبض‌ها در نارسایی شریانی: کاهش‌یافته یا غایب است.
✅ نبض‌ها در نارسایی وریدی: وجود دارد، اما ممکن است به دلیل ادم شدید لمس آن دشوار باشد.

✅ ویژگی‌های پوستی در نارسایی شریانی:

• پا هنگام بالا بردن رنگ‌پریده (Pallor) می‌شود.

• در وضعیت آویزان، پا قرمز تیره (روبور وابسته - Dependent Rubor) می‌شود.

• پوست خشک و براق، دمای پا سرد یا بسیار سرد است.

• ریزش مو در انگشتان و پشت پا مشاهده می‌شود.

• ناخن‌ها ضخیم و شیاردار می‌شوند.

✅ ویژگی‌های پوستی در نارسایی وریدی:

• پیگمانتاسیون در ناحیه مچ پا (به‌خصوص ناحیه داخلی و خارجی قوزک پا).

• پوست ضخیم و سفت می‌شود و ممکن است رنگ متمایل به قرمز-آبی داشته باشد.

• درماتیت و التهاب پوستی ممکن است همراه باشد.

ویژگی‌های زخم‌ها:

✅ محل زخم در نارسایی شریانی:

• نوک انگشتان پا، بین انگشتان، پاشنه و سایر نقاط تحت فشار، به‌ویژه در بیمارانی که مدت طولانی بی‌حرکت هستند.

✅ محل زخم در نارسایی وریدی:

• ناحیه داخلی یا خارجی قوزک پا (مالئول داخلی و خارجی) یا قسمت قدامی ساق پا.

✅ درد زخم‌های نارسایی شریانی: بسیار شدید و دردناک است.
✅ درد زخم‌های نارسایی وریدی: ممکن است کم یا شدید باشد.

✅ عمق زخم در نارسایی شریانی: عمیق است و گاهی به فضای مفصلی نیز گسترش می‌یابد.
✅ عمق زخم در نارسایی وریدی: سطحی است.

✅ شکل زخم در نارسایی شریانی: دایره‌ای شکل.
✅ شکل زخم در نارسایی وریدی: لبه‌های نامنظم دارد.

✅ بستر زخم در نارسایی شریانی: رنگ‌پریده تا سیاه، مرطوب تا نکروز خشک (گانگرن).
✅ بستر زخم در نارسایی وریدی: بافت گرانوله‌ی قرمز گوشتی تا زرد فیبرینی در زخم‌های مزمن.

✅ ادم (تورم) در نارسایی شریانی: حداقل است، مگر اینکه بیمار برای کاهش درد، اندام را به‌طور مداوم در وضعیت پایین قرار دهد.
✅ ادم (تورم) در نارسایی وریدی: از متوسط تا شدید متغیر است.

توضیحات تکمیلی:

📌 نارسایی شریانی معمولاً ناشی از انسداد یا تنگی شریان‌ها (مانند آترواسکلروز) است که منجر به کاهش خون‌رسانی به اندام‌ها می‌شود.
📌 نارسایی وریدی ناشی از اختلال در عملکرد دریچه‌های وریدی است که باعث بازگشت خون و افزایش فشار وریدی می‌شود.
📌 زخم‌های شریانی در نواحی تحت فشار ایجاد می‌شوند و اغلب عمیق و نکروتیک هستند.
📌 زخم‌های وریدی بیشتر در نواحی قوزک پا و ساق پا دیده می‌شوند و معمولاً سطحی‌تر، اما مزمن‌تر هستند.

پرستار باید سابقه‌ی سلامت و معاینه‌ی فیزیکی دقیقی انجام دهد تا وضعیت پایه‌ی بیمار را مشخص کرده و تغییرات احتمالی در سیستم عروقی را شناسایی کند.

سابقه‌ی سلامت (Health History)

پرستار باید توصیف دقیقی از درد و عوامل تشدیدکننده‌ی آن از بیمارانی که به بیماری‌های عروق محیطی مبتلا هستند دریافت کند.

📌 ویژگی‌های درد در نارسایی شریانی:

• درد عضلانی کرامپی، احساس ناراحتی یا خستگی در اندام‌ها که همواره با یک سطح مشخص از فعالیت یا ورزش ایجاد می‌شود و با استراحت بهبود می‌یابد.

• این درد به‌عنوان لنگش متناوب (Intermittent Claudication) شناخته می‌شود.

• علت این درد ناتوانی سیستم شریانی در تأمین جریان خون کافی در هنگام افزایش نیاز بافت‌ها به اکسیژن و مواد مغذی در حین ورزش است.

🔹 مکانیسم ایجاد درد:
هنگامی که بافت‌ها اکسیژن کافی دریافت نکنند، چرخه‌ی انرژی آن‌ها بدون اکسیژن (بی‌هوازی) ادامه می‌یابد، که منجر به تولید متابولیت‌های عضلانی و اسید لاکتیک می‌شود. این مواد انتهای عصبی اطراف را تحریک کرده و ایجاد درد می‌کنند.

🔹 شدت انسداد عروقی و بروز علائم:

• معمولاً بیش از ۵۰٪ قطر شریان یا ۷۵٪ از سطح مقطع آن باید مسدود شود تا علائم لنگش متناوب ظاهر شوند.

• درد با استراحت کاهش می‌یابد زیرا نیاز متابولیکی عضلات کمتر می‌شود.

📌 درد استراحت (Rest Pain):

• درد مداوم در قسمت قدامی پا (پنجه‌ی پا) هنگام استراحت نشان‌دهنده‌ی نارسایی شدید شریانی و ایسکمی بحرانی است.

• اغلب شب‌ها شدیدتر شده و ممکن است باعث اختلال در خواب شود.

• قرار دادن پا در وضعیت پایین (معلق) ممکن است علائم را کاهش دهد، زیرا این کار موجب افزایش خون‌رسانی به بافت‌های انتهایی می‌شود.

📌 ارتباط محل درد با محل انسداد شریانی:

• درد در ساق پا: معمولاً ناشی از کاهش جریان خون در شریان فمورال سطحی یا شریان پوپلیته (پشت زانو) است.

• درد در لگن یا باسن: ممکن است ناشی از کاهش جریان خون در آئورت شکمی، شریان ایلیاک مشترک، یا شریان ایلیاک داخلی (هیپوگاستریک) باشد.

معاینه‌ی فیزیکی (Physical Assessment)

📌 معاینه‌ی رنگ و دمای پوست:

• رنگ پوست و دمای اندام‌ها نشان‌دهنده‌ی کفایت جریان خون است.

• خون‌رسانی کافی موجب گرمی و رنگ صورتی در افراد با پوست روشن می‌شود.

• کاهش خون‌رسانی باعث سردی و رنگ‌پریدگی اندام‌ها می‌شود.

• در افراد با پوست تیره، تغییرات رنگ ممکن است دشوارتر تشخیص داده شود.

📌 تغییرات رنگ ناشی از کاهش جریان خون:

• رنگ‌پریدگی (Pallor): در اثر کاهش خون‌رسانی، خصوصاً هنگام بالا بردن اندام.

• روبور (Rubor): تغییر رنگ قرمز-آبی در اندام، که ۲۰ ثانیه تا ۲ دقیقه پس از قرار دادن پا در وضعیت پایین ظاهر می‌شود.

  • این نشانه‌ی آسیب شدید شریانی است، جایی که رگ‌های خونی به دلیل ناتوانی در انقباض، به‌صورت غیرطبیعی گشاد باقی می‌مانند.

• سیانوز (Cyanosis): رنگ متمایل به آبی پوست که زمانی رخ می‌دهد که سطح هموگلوبین اکسیژن‌دار کاهش یابد.

📌 تغییرات پوستی ناشی از کاهش مزمن تغذیه‌ی بافتی:

• ریزش مو در انگشتان و پشت پا.

• ناخن‌های شکننده، ضخیم و شیاردار.

• خشکی یا پوسته‌پوسته شدن پوست.

• آتروفی و تحلیل رفتن پوست و عضلات.

• ایجاد زخم‌ها و اولسرها (خصوصاً در نواحی تحت فشار).

📌 ادم (تورم):

• ممکن است یک‌طرفه یا دوطرفه باشد.

• معمولاً ناشی از قرار گرفتن طولانی‌مدت اندام در وضعیت پایین به دلیل درد استراحت.

• ایجاد تغییرات گانگرن (نکروز بافتی) پس از ایسکمی شدید و طولانی‌مدت.

معاینه‌ی نبض‌ها (Palpation of Pulses)

بررسی وجود یا عدم وجود نبض‌های محیطی و ارزیابی کیفیت آن‌ها بخش مهمی از ارزیابی شریانی است.

📌 نکات مهم در ارزیابی نبض‌ها:

• نبض‌های محیطی باید دوطرفه و هم‌زمان لمس شوند تا تقارن در تعداد، ریتم و کیفیت آن‌ها بررسی شود.

• در بیماران با ادم شدید، لمس نبض‌ها دشوارتر است.

• لمس نبض یک فرآیند ذهنی است و پرستار باید از لمس بیش از حد با یک انگشت خودداری کند، زیرا ممکن است نبض خود را با نبض بیمار اشتباه بگیرد.

• انگشت اشاره برای لمس نبض مناسب نیست، زیرا دارای ضربان قوی‌تری نسبت به سایر انگشتان است.

• عدم وجود نبض ممکن است نشان‌دهنده‌ی انسداد یا تنگی شریانی در سطحی بالاتر از محل لمس نبض باشد.

• در بیماران با بیماری‌های انسدادی شریانی، نبض‌های محیطی ممکن است کاهش‌یافته یا کاملاً غایب باشند.

جمع‌بندی نکات کلیدی

✅ درد در نارسایی شریانی:

• لنگش متناوب: ناشی از نارسایی در تأمین اکسیژن هنگام ورزش، با استراحت بهبود می‌یابد.

• درد استراحت: نشانه‌ی ایسکمی شدید، در شب بدتر شده و با پایین نگه‌داشتن پا کاهش می‌یابد.

✅ رنگ و دمای پوست:

• بالا بردن اندام: رنگ‌پریدگی (Pallor) ایجاد می‌شود.

• قرار دادن اندام در وضعیت پایین: روبور (قرمز-آبی شدن پوست) در صورت آسیب شدید شریانی دیده می‌شود.

• سیانوز (رنگ آبی پوست): در اثر کاهش هموگلوبین اکسیژن‌دار رخ می‌دهد.

✅ تغییرات مزمن ناشی از کاهش خون‌رسانی:

• ریزش مو، نازک و شکننده شدن ناخن‌ها، خشکی پوست، آتروفی عضلات.

• تشکیل زخم‌ها و نکروز بافتی در موارد شدید.

✅ نبض‌های محیطی:

• کاهش یا عدم وجود نبض نشانه‌ی انسداد شریانی است.

• ارزیابی نبض‌ها باید دوطرفه و هم‌زمان انجام شود تا عدم تقارن مشخص گردد.

• در بیماران با ادم شدید، لمس نبض ممکن است دشوار باشد.

✅ چه افرادی باید تحت بررسی ABI قرار بگیرند؟

• تمام بیمارانی که نبض‌های ضعیف دارند.

• افراد ۶۵ سال به بالا، به‌ویژه کسانی که دارای سابقه‌ی دیابت یا مصرف نیکوتین هستند.

• بیمارانی که تحت مداخلات یا جراحی‌های شریانی قرار گرفته‌اند (بررسی ABI باید مطابق با پروتکل‌های بیمارستانی انجام شود).

• بیمارانی که تغییرات ناگهانی در وضعیت بالینی دارند (مانند سرد شدن ناگهانی یا درد شدید در اندام).

آمادگی بیمار قبل از انجام تست ABI:

✅ آموزش بیمار در مورد ضرورت انجام آزمون و انتظارات از تست.
✅ بیمار باید از مصرف نیکوتین و نوشیدنی‌های کافئین‌دار حداقل ۲ ساعت قبل از تست خودداری کند (در صورت غیراضطراری بودن آزمایش).
✅ تورم کاف فشار خون ممکن است باعث کمی ناراحتی در بیمار شود.

پیشگیری از خطاهای رایج در اندازه‌گیری ABI:

📌 انتخاب کاف مناسب:

• عرض کاف باید حداقل ۴۰٪ از محیط اندام و طول آن حداقل ۸۰٪ از محیط اندام باشد تا فشار خون دقیق اندازه‌گیری شود.

• اندازه‌ی کاف مورد استفاده باید در پرونده‌ی پرستاری ثبت شود تا از اختلافات بین شیفت‌های پرستاری جلوگیری شود.

  • مثال: "کاف ۱۲ سانتی‌متری بزرگسال برای فشار براکیال و کاف ۱۰ سانتی‌متری کودکان برای فشار مچ پا استفاده شد."

📌 باد کردن کافی کاف:

• برای اطمینان از بسته شدن کامل شریان و دقت اندازه‌گیری، کاف باید ۲۰ تا ۳۰ میلی‌متر جیوه بالاتر از نقطه‌ای که آخرین سیگنال شریانی شنیده شد، باد شود.

📌 نرخ کاهش فشار مناسب:

• در بیماران بدون آریتمی: فشار باید با نرخ ۲ تا ۴ میلی‌متر جیوه در ثانیه کاهش یابد.

• در بیماران دارای آریتمی: فشار باید با سرعت ۲ میلی‌متر جیوه در ثانیه یا کمتر تخلیه شود.

• تخلیه‌ی سریع کاف ممکن است باعث نادیده گرفتن فشار سیستولی واقعی و ثبت فشار نادرست (پایین‌تر از مقدار واقعی) شود.

📌 شناسایی اسکلروز مدیایی کلسیمی (Medial Calcific Sclerosis):

• ABI بالاتر از ۱.۲۰ یا فشار مچ پا بیشتر از ۲۵۰ میلی‌متر جیوه می‌تواند نشان‌دهنده‌ی شریان‌های غیرقابل فشرده شدن باشد.

• این وضعیت معمولاً در بیماران دیابتی، بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیوی و هیپرپاراتیروئیدیسم دیده می‌شود.

📌 شک به خطای اندازه‌گیری در صورت ثبت فشار بسیار پایین:

• اگر فشار شریانی کمتر از ۴۰ میلی‌متر جیوه ثبت شد، احتمال دارد که به اشتباه سیگنال وریدی به‌جای شریانی اندازه‌گیری شده باشد.

• در چنین مواردی، باید یک همکار دیگر بررسی و تأیید کند که فشار ثبت‌شده صحیح است.

محدوده‌های ABI و تفسیر آن‌ها:

📌 ABI بیشتر از ۱.۴۰:

• غیرطبیعی است و نشان‌دهنده‌ی شریان‌های غیرقابل فشرده شدن است.

• نیاز به آزمایش‌های تکمیلی، مانند شاخص فشار انگشت پا-بازو (TBI) دارد.

📌 ABI بین ۱.۰۰ تا ۱.۴۰:

• طبیعی است (عدم وجود نارسایی شریانی).

📌 ABI بین ۰.۹۱ تا ۰.۹۹:

• مرزی است (Borderline).

• ممکن است نشان‌دهنده‌ی مراحل اولیه‌ی بیماری شریانی محیطی باشد.

📌 ABI کمتر از ۰.۹۰:

• غیرطبیعی است.

• بیمار به ارزیابی‌های بیشتر نیاز دارد.

📌 ABI بین ۰.۵۰ تا ۰.۹۰:

• بیانگر نارسایی شریانی خفیف تا متوسط است.

• معمولاً در بیماران دارای لنگش متناوب دیده می‌شود.

📌 ABI کمتر از ۰.۵۰:

• نشان‌دهنده‌ی ایسکمی شدید و درد استراحت است.

📌 ABI برابر یا کمتر از ۰.۴۰:

• بیانگر ایسکمی شدید یا نکروز بافتی (گانگرن) است.

جمع‌بندی نکات کلیدی:

✅ بیمارانی که نبض ضعیف دارند یا در معرض خطر هستند باید تحت آزمایش ABI قرار بگیرند.
✅ بیمار نباید ۲ ساعت قبل از آزمایش نیکوتین مصرف کند یا نوشیدنی‌های کافئین‌دار بنوشد.
✅ انتخاب کاف مناسب و باد کردن آن تا ۲۰-۳۰ میلی‌متر جیوه بالاتر از آخرین سیگنال شریانی ضروری است.
✅ تخلیه‌ی سریع کاف می‌تواند منجر به ثبت فشار نادرست شود.
✅ ABI بالاتر از ۱.۴۰ می‌تواند نشانه‌ی شریان‌های غیرقابل فشرده شدن باشد که نیاز به بررسی بیشتر دارد.
✅ ABI کمتر از ۰.۹۰ نشان‌دهنده‌ی بیماری شریانی محیطی (PAD) است و ABI زیر ۰.۴۰ نشانه‌ی ایسکمی شدید یا نکروز بافتی است.

✅ پرستار باید اقدامات مراقبتی مناسب را برای بهبود جریان خون شریانی و کاهش علائم بیمار انجام دهد.

📌 بهبود گردش خون شریانی محیطی

✅ برای افزایش خون‌رسانی به یک اندام، باید آن را پایین‌تر از سطح قلب قرار داد.
✅ در مورد اندام‌های تحتانی، این کار با بالا بردن سر تخت بیمار یا استفاده از صندلی متحرک انجام می‌شود، به طوری که پاها روی زمین قرار گیرند.

📢 مفهوم کلیدی:
✅ در بیماران مبتلا به بیماری شریانی محیطی (PAD)، باید جریان خون به اندام‌های تحتانی بهبود یابد؛ بنابراین، توصیه می‌شود که پاها در وضعیت خنثی یا آویزان (وابسته) قرار بگیرند.
✅ در مقابل، در بیماران مبتلا به نارسایی وریدی، بازگشت خون به قلب باید افزایش یابد؛ بنابراین، پاها باید بالا نگه داشته شوند.

📌 نقش ورزش در بهبود جریان خون

✅ ورزش منجر به افزایش تشکیل گردش خون جانبی (Collateral Circulation) در بیماران شریانی و فعال‌سازی پمپ عضلانی-وریدی در بیماران وریدی می‌شود.

📌 برنامه‌ی ورزشی برای بیماران مبتلا به PAD:

1. پرستار می‌تواند به بیمار در راه رفتن یا انجام تمرینات ایزومتریک سبک تا متوسط کمک کند.

2. سطح تحمل بیمار برای ورزش قبل از شروع برنامه باید ارزیابی شود.

3. بیمار باید تا زمان بروز درد راه برود، سپس استراحت کند تا درد کاهش یابد، و دوباره راه رفتن را ادامه دهد.

4. افزایش تدریجی مدت راه رفتن منجر به بهبود تحمل بیمار و افزایش گردش خون جانبی می‌شود.

5. درد نشان‌دهنده‌ی کمبود اکسیژن در بافت‌ها است و به بیمار هشدار می‌دهد که استراحت کند.

6. یک برنامه‌ی ورزشی تحت نظارت (Supervised Exercise Therapy - SET) برای بیماران با لنگش متناوب توصیه می‌شود، زیرا باعث افزایش مسافت راه رفتن قبل از شروع درد می‌شود.

📌 پیش از توصیه‌ی برنامه‌ی ورزشی یا SET، باید با پزشک مشورت شود.

📌 موارد منع ورزش در بیماران مبتلا به PAD

✅ در برخی شرایط، ورزش ممکن است وضعیت بیمار را بدتر کند و نباید انجام شود:

• زخم‌های ساق پا (Leg Ulcers).

• سلولیت (عفونت بافت‌های زیرپوستی).

• گانگرن (نکروز بافتی).

• انسداد حاد شریانی ناشی از ترومبوز.

📌 در این بیماران، روش‌های درمانی دیگر مانند جراحی یا مداخلات اندوواسکولار باید در نظر گرفته شود.

📌 جمع‌بندی نکات کلیدی

✅ برای افزایش جریان خون شریانی، اندام‌ها باید در وضعیت وابسته یا خنثی قرار بگیرند (برخلاف نارسایی وریدی که نیاز به بالا بردن پاها دارد).
✅ ورزش، به‌ویژه راه رفتن با برنامه، باعث افزایش گردش خون جانبی و بهبود تحمل بیمار می‌شود.
✅ بیمار باید تا زمان بروز درد راه برود، سپس استراحت کند، و دوباره راه رفتن را ادامه دهد.
✅ برنامه‌ی ورزشی تحت نظارت (SET) می‌تواند به بیماران مبتلا به لنگش متناوب کمک کند.
✅ ورزش در بیمارانی که دارای زخم‌های شدید، سلولیت، گانگرن، یا ترومبوز حاد هستند، منع مصرف دارد.

📌 تشخیص پرستاری:
🔸 کاهش خون‌رسانی محیطی به بافت‌ها در ارتباط با گردش خون مختل شده.

🎯 هدف:
✅ افزایش خون‌رسانی شریانی به اندام‌ها.

📌 مداخلات پرستاری (Nursing Interventions):

1. قرار دادن اندام‌های تحتانی در موقعیتی پایین‌تر از سطح قلب (در صورتی که مشکل شریانی باشد).

2. تشویق بیمار به راه رفتن متوسط یا شرکت در برنامه‌ی ورزشی تحت نظارت در صورت نبود موارد منع پزشکی.

📌 توجیه علمی (Rationale):

1. قرارگیری اندام‌ها در وضعیت وابسته باعث بهبود خون‌رسانی شریانی می‌شود.

2. ورزش باعث افزایش جریان خون و تشکیل گردش خون جانبی (Collateral Circulation) می‌شود.

📌 نتایج مورد انتظار (Expected Outcomes):

✅ اندام‌ها گرم‌تر می‌شوند.
✅ رنگ اندام‌ها بهبود می‌یابد.
✅ کاهش درد عضلانی هنگام ورزش.
✅ افزایش توانایی راه رفتن در مسافت‌های طولانی‌تر.

📌 این اقدامات باعث بهبود خون‌رسانی و کاهش علائم بیماری شریانی محیطی (PAD) می‌شود.

🎯 هدف:
✅ کاهش احتقان وریدی (Venous Congestion).

📌 مداخلات پرستاری (Nursing Interventions):

1. بالا نگه داشتن اندام‌ها بالاتر از سطح قلب (در صورتی که مشکل وریدی باشد).

2. اجتناب از ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت بدون حرکت.

3. تشویق بیمار به راه رفتن.

📌 توجیه علمی (Rationale):

1. بالا نگه داشتن اندام‌ها نیروی جاذبه را خنثی کرده، بازگشت وریدی را افزایش می‌دهد و از رکود خون در وریدها جلوگیری می‌کند.

2. ایستادن یا نشستن طولانی باعث رکود خون وریدی می‌شود.

3. راه رفتن باعث افزایش بازگشت وریدی از طریق فعال‌سازی "پمپ عضلانی ساق پا" می‌شود.

📌 نتایج مورد انتظار (Expected Outcomes):

✅ بیمار اندام‌های خود را مطابق توصیه‌ی پرستار بالا نگه می‌دارد.
✅ کاهش ادم (تورم) اندام‌ها.
✅ اجتناب از ایستادن یا نشستن طولانی.
✅ افزایش تدریجی زمان راه رفتن در طول روز.

📌 این اقدامات به کاهش تورم و بهبود گردش خون در بیماران مبتلا به مشکلات وریدی کمک می‌کند.

🎯 هدف:
✅ افزایش گشاد شدن عروق (وازودیلاسیون) و جلوگیری از فشردگی عروقی.

📌 مداخلات پرستاری (Nursing Interventions):

1. حفظ دمای مناسب بدن و جلوگیری از سرما.

2. تشویق به ترک محصولات نیکوتین‌دار.

3. مدیریت استرس و جلوگیری از تنش‌های عاطفی.

4. اجتناب از پوشیدن لباس‌های تنگ و اکسسوری‌های محدودکننده.

5. اجتناب از روی هم انداختن پاها.

6. تجویز داروهای وازودیلاتور و داروهای مسدودکننده‌ی آدرنرژیک مطابق تجویز پزشک.

📌 توجیه علمی (Rationale):

1. گرما باعث افزایش جریان خون شریانی و جلوگیری از انقباض عروقی ناشی از سرما می‌شود.

2. نیکوتین موجود در تنباکو باعث وازواسپاسم (انقباض عروقی) و کاهش جریان خون محیطی می‌شود.

3. استرس‌های عاطفی باعث وازوکونستریکشن محیطی از طریق تحریک سیستم عصبی سمپاتیک می‌شوند.

4. لباس‌های تنگ و اکسسوری‌های محدودکننده جریان خون را مختل کرده و منجر به رکود وریدی می‌شوند.

5. روی هم انداختن پاها باعث فشردگی عروق و کاهش جریان خون می‌شود که می‌تواند منجر به رکود وریدی شود.

6. وازودیلاتورها باعث شل شدن عضلات صاف عروقی شده و داروهای مسدودکننده‌ی آدرنرژیک پاسخ سیستم عصبی سمپاتیک را کاهش می‌دهند.

📌 نتایج مورد انتظار (Expected Outcomes):

✅ محافظت از اندام‌ها در برابر سرما.
✅ عدم مصرف محصولات نیکوتین‌دار.
✅ استفاده از روش‌های مدیریت استرس برای کاهش تنش‌های عاطفی.
✅ عدم استفاده از لباس‌های تنگ و محدودکننده.
✅ عدم روی هم انداختن پاها.
✅ مصرف منظم داروهای تجویز شده.

📌 این اقدامات باعث بهبود جریان خون، کاهش اسپاسم عروقی و جلوگیری از مشکلات ناشی از فشردگی عروقی می‌شوند.

تشخیص پرستاری:
🔸 درد مزمن مرتبط با کاهش توانایی عروق محیطی در تأمین اکسیژن برای بافت‌ها.

🎯 هدف:
✅ کاهش درد و بهبود تحمل بیمار.

📌 مداخلات پرستاری (Nursing Interventions):

1. افزایش گردش خون محیطی از طریق ورزش (مانند راه رفتن، تمرینات اندام فوقانی، ایروبیک در آب، دوچرخه‌سواری ثابت، برنامه‌ی ورزشی تحت نظارت).

2. تجویز داروهای ضد درد (آنالژزیک) مطابق تجویز پزشک و با رعایت اصول پرستاری.

📌 توجیه علمی (Rationale):

1. بهبود گردش خون محیطی باعث افزایش اکسیژن‌رسانی به عضلات و کاهش تجمع متابولیت‌هایی می‌شود که منجر به اسپاسم عضلانی و درد می‌شوند.

2. داروهای ضد درد به کاهش درد کمک کرده و به بیمار اجازه می‌دهند در فعالیت‌ها و ورزش‌هایی که باعث بهبود گردش خون می‌شوند، شرکت کند.

📌 نتایج مورد انتظار (Expected Outcomes):

✅ استفاده از روش‌های افزایش خون‌رسانی شریانی به اندام‌ها.
✅ مصرف داروهای ضد درد مطابق تجویز پزشک.

📌 این اقدامات باعث کاهش درد مزمن و بهبود عملکرد حرکتی بیمار می‌شود.

📢 تشخیص پرستاری:
🔸 خطر کاهش یکپارچگی پوست در ارتباط با گردش خون مختل شده.

🎯 هدف:
✅ حفظ و بهبود یکپارچگی بافتی.

📌 مداخلات پرستاری (Nursing Interventions):

1. آموزش روش‌های پیشگیری از آسیب به اندام‌ها.

2. تشویق به استفاده از کفش‌های محافظ و پدگذاری در نقاط تحت فشار.

3. رعایت دقیق بهداشت فردی (استفاده از صابون‌های ملایم، لوسیون برای جلوگیری از خشکی پوست، اجتناب از استفاده‌ی لوسیون بین انگشتان، کوتاه کردن صحیح ناخن‌ها).

4. اجتناب از خاراندن شدید یا مالش بیش از حد پوست.

5. ترویج تغذیه‌ی مناسب شامل مصرف کافی ویتامین‌های A و C، پروتئین، روی و کنترل وزن در بیماران دارای اضافه‌وزن.

📌 توجیه علمی (Rationale):

1. بافت‌هایی که دچار سوءتغذیه هستند، مستعد آسیب و زخم‌های پوستی می‌باشند.

2. استفاده از کفش‌های محافظ و پدگذاری از آسیب به پاها جلوگیری می‌کند.

3. استفاده از صابون‌های ملایم و لوسیون باعث جلوگیری از خشکی و ترک‌خوردگی پوست می‌شود، اما استفاده از لوسیون بین انگشتان باعث افزایش رطوبت و ایجاد محیطی مناسب برای عفونت قارچی می‌شود.

4. خاراندن و مالش شدید پوست می‌تواند باعث ایجاد خراش و ورود میکروب‌ها به بافت شود.

5. تغذیه‌ی مناسب به بهبود زخم و جلوگیری از تحلیل پوست کمک می‌کند.

📌 نتایج مورد انتظار (Expected Outcomes):

✅ بررسی روزانه‌ی پوست از نظر وجود زخم یا آسیب.
✅ پیشگیری از آسیب و تحریک پوستی.
✅ استفاده از کفش‌های محافظ مناسب.
✅ رعایت دقیق بهداشت فردی.
✅ مصرف رژیم غذایی سالم شامل پروتئین، روی و ویتامین‌های A و C.

📌 این اقدامات به جلوگیری از زخم‌ها، تسریع بهبود پوستی و پیشگیری از عوارض مرتبط با گردش خون ضعیف کمک می‌کنند.

📢 تشخیص پرستاری:
🔸 کمبود آگاهی در مورد فعالیت‌های خودمراقبتی.

🎯 هدف:
✅ پایبندی بیمار به برنامه‌ی خودمراقبتی.

📌 مداخلات پرستاری (Nursing Interventions):

1. گنجاندن اعضای خانواده یا افراد مهم زندگی بیمار در جلسات آموزشی.

2. ارائه‌ی دستورالعمل‌های مکتوب درباره‌ی مراقبت از پا و ساق پا و برنامه‌ی ورزشی.

3. کمک به بیمار در تهیه‌ی لباس، کفش و جوراب‌های مناسب.

4. ارجاع بیمار به گروه‌های حمایتی در صورت نیاز، مانند کلینیک‌های ترک سیگار، مدیریت استرس، کاهش وزن و برنامه‌های ورزشی تحت نظارت.

📌 توجیه علمی (Rationale):

1. حمایت خانواده و گروه‌های حمایتی باعث افزایش تعهد بیمار به برنامه‌ی خودمراقبتی می‌شود.

2. دستورالعمل‌های مکتوب به‌عنوان یادآوری و تقویت اطلاعات آموزشی عمل می‌کنند.

3. پوشیدن لباس‌های تنگ و اکسسوری‌های محدودکننده باعث کاهش جریان خون و رکود وریدی می‌شود.

4. کاهش عوامل خطر می‌تواند علائم بیماری را کاهش داده یا روند پیشرفت آن را کند کند.

📌 نتایج مورد انتظار (Expected Outcomes):

✅ تغییر وضعیت بدنی مکرر طبق توصیه‌ی پرستار.
✅ انجام تمرینات وضعیتی (Postural Exercises) مطابق توصیه‌ی پزشک.
✅ مصرف منظم داروهای تجویز شده.
✅ پرهیز از مصرف وازوکانستریکتورها (عوامل منقبض‌کننده‌ی عروق).
✅ اتخاذ اقدامات لازم برای پیشگیری از آسیب.
✅ استفاده از روش‌های مدیریت استرس.
✅ پذیرش بیماری به‌عنوان یک وضعیت مزمن اما قابل کنترل با روش‌های درمانی مناسب برای کاهش علائم.

📌 این برنامه‌ی مراقبتی باعث افزایش آگاهی بیمار، بهبود پایبندی به درمان و کاهش پیشرفت بیماری می‌شود.

✅ گشاد شدن عروق شریانی باعث افزایش جریان خون به اندام‌ها می‌شود و در بیماران مبتلا به بیماری شریانی محیطی (PAD) هدف درمانی مهمی است.
✅ با این حال، در مواردی که عروق به‌شدت دچار تصلب، غیرالاستیک یا آسیب‌دیده باشند، وازودیلاسیون ممکن است به‌طور کامل رخ ندهد.

📌 اقدامات پرستاری برای افزایش وازودیلاسیون شامل:

• استفاده از گرما برای افزایش جریان خون شریانی.

• اجتناب از قرار گرفتن در معرض سرما، زیرا سرما باعث انقباض عروق (وازوکونستریکشن) می‌شود.

• پوشیدن لباس مناسب و گرم برای جلوگیری از سرماخوردگی و انقباض عروقی.

📢 هشدار ایمنی پرستاری:
✅ بیماران باید دمای آب حمام را قبل از استفاده بررسی کنند و از کیسه آب گرم یا پدهای حرارتی روی اندام‌های تحتانی استفاده نکنند، زیرا ممکن است باعث سوختگی شود.
✅ در بیماران مبتلا به اختلالات وازواسپاستیک مانند بیماری رینود، گرما می‌تواند به‌طور مستقیم روی اندام‌های ایسکمیک اعمال شود، اما دمای منبع حرارتی نباید از دمای بدن بیشتر باشد.

📢 خطر استفاده از گرمای بیش‌ازحد:
✅ افزایش دما ممکن است نیاز متابولیکی اندام‌ها را افزایش داده و اکسیژن‌رسانی ناکافی را بدتر کند.
✅ گرما باید با احتیاط زیاد استفاده شود.

📌 اثرات مضر نیکوتین بر گردش خون:
✅ نیکوتین (از سیگار، قلیان، سیگار الکترونیکی و سایر محصولات تنباکویی) باعث اسپاسم عروقی شده و جریان خون محیطی را کاهش می‌دهد.
✅ دود سیگار همچنین انتقال اکسیژن را مختل کرده و ویسکوزیته‌ی خون را افزایش می‌دهد.
✅ بیماران باید از اثرات نیکوتین بر گردش خون مطلع شده و تشویق به ترک آن شوند.

📌 مدیریت استرس برای بهبود گردش خون:
✅ استرس عاطفی می‌تواند سیستم عصبی سمپاتیک را تحریک کرده و باعث انقباض عروق محیطی شود.
✅ استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس مانند آرام‌سازی، یوگا، رایحه‌درمانی و تمرکز ذهنی توصیه می‌شود.

📌 اجتناب از لباس‌های تنگ و حرکات محدودکننده:
✅ پوشیدن جوراب‌های تنگ و بستن بند کفش به‌صورت محکم باعث کاهش جریان خون می‌شود.
✅ بیماران نباید بیش از ۱۵ دقیقه پاهای خود را روی هم بیندازند، زیرا این کار باعث فشردگی عروق و کاهش جریان خون در پاها می‌شود.

✅ درد ناشی از نارسایی شریانی معمولاً مزمن، مداوم و ناتوان‌کننده است و بر فعالیت‌های روزمره، خواب و کیفیت زندگی بیمار تأثیر می‌گذارد.
✅ بیماران ممکن است دچار افسردگی، تحریک‌پذیری و کاهش انرژی شوند، که می‌تواند پایبندی به درمان را دشوارتر کند.

📌 درمان دارویی درد شامل:

• هیدروکودون + استامینوفن.

• اکسی‌کودون.

• اکسی‌کودون + آسپرین.

• اکسی‌کودون + استامینوفن.

📢 نکات ایمنی در مصرف داروهای ضد درد:
✅ در سالمندان، این داروها ممکن است خطراتی مانند هذیان و افزایش احتمال زمین‌خوردن ایجاد کنند.
✅ باید خطر وابستگی به این داروها در نظر گرفته شود.

✅ بافت‌هایی که خون‌رسانی ضعیفی دارند، در معرض خطر آسیب و عفونت هستند.
✅ بیماران مبتلا به PAD و دیابت در معرض خطر بیشتری برای ایجاد زخم‌های غیرقابل بهبود و عفونت‌های شدید هستند.
✅ در برخی موارد، ممکن است قطع عضو لازم باشد، بنابراین پیشگیری از این عوارض باید اولویت داشته باشد.

📌 اقدامات پرستاری برای حفظ سلامت پوست و بافت‌ها:

• جلوگیری از آسیب‌های فیزیکی به اندام‌ها.

• استفاده از کفش‌های مناسب و مقاوم برای محافظت از پاها.

• استفاده از صابون‌های ملایم و لوسیون‌های مناسب برای جلوگیری از خشکی و ترک‌خوردگی پوست.

• اجتناب از استفاده‌ی لوسیون بین انگشتان پا، زیرا این کار باعث ایجاد رطوبت اضافی و خطر عفونت‌های قارچی می‌شود.

• خشک کردن پاها با ملایمت (بدون سایش شدید) برای جلوگیری از خراشیدگی و عفونت.

• ناخن‌ها باید به‌طور مرتب کوتاه شوند و در صورت نیاز بیمار باید به متخصص پا (پدیاتریست) مراجعه کند.

• کالوس‌ها و زخم‌های پوستی باید تحت نظر پزشک قرار گیرند و در صورت بروز مشکل به متخصص مراجعه شود.

📌 تغذیه مناسب برای حفظ یکپارچگی بافتی:
✅ مصرف کافی پروتئین و ویتامین‌های ضروری مانند ویتامین C و روی (Zinc) نقش مهمی در بهبود زخم دارند.
✅ کاهش وزن برای کاهش فشار روی قلب و بهبود گردش خون توصیه می‌شود.
✅ رژیم کم‌چرب و کم‌کلسترول برای کاهش پیشرفت آترواسکلروز توصیه می‌شود.

📢 شواهد علمی درباره مکمل‌های ویتامینی:
✅ مطالعات نشان داده‌اند که مکمل‌های ویتامینی و آنتی‌اکسیدانی تأثیر قابل توجهی در پیشگیری از بیماری‌های عروقی ندارند.

در سالمندان، علائم PAD ممکن است شدیدتر از افراد جوان باشد.
✅ برخی از بیماران مسن که فعالیت بدنی کمتری دارند، ممکن است اولین علامت بیماری را به‌شکل ایسکمی یا گانگرن تجربه کنند.
✅ بسیاری از این بیماران به دلیل سایر بیماری‌های همراه مانند بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) یا نارسایی قلبی، کمتر راه می‌روند و علائم لنگش را تجربه نمی‌کنند.
✅ کاهش گردش خون معمولاً تا زمانی که یک ضربه یا آسیب ایجاد نشود، برای بیمار مشهود نیست.
✅ ایسکمی اندام ممکن است پس از پیاده‌روی کوتاه (نیم تا یک بلوک یا یک مسیر سربالایی) ظاهر شود.
✅ فشار طولانی‌مدت روی پا می‌تواند باعث زخم‌های فشاری و عفونت شود.

📢 عواقب نارسایی شریانی در سالمندان:
✅ کاهش تحرک و فعالیت.
✅ از دست دادن استقلال فردی.
✅ افزایش بستری در بیمارستان.
✅ کاهش کیفیت زندگی.

📌 بیمارانی که دچار اختلال شناختی هستند، ممکن است نتوانند درد خود را به‌درستی بیان کنند، بنابراین بررسی‌های دقیق توسط تیم مراقبتی ضروری است.

📌 جمع‌بندی نکات کلیدی

✅ ارتقای وازودیلاسیون از طریق گرما، جلوگیری از سرما، و پرهیز از مصرف نیکوتین توصیه می‌شود.
✅ استفاده از مدیریت استرس و اجتناب از لباس‌های تنگ برای بهبود جریان خون مهم است.
✅ درمان درد شامل داروهای مسکن است، اما در سالمندان باید با احتیاط مصرف شوند.
✅ حفظ سلامت پوست از طریق مراقبت از پاها، استفاده از کفش مناسب و تغذیه‌ی کافی ضروری است.
✅ در سالمندان، علائم PAD ممکن است پنهان باشد و بیماری در مراحل پیشرفته تشخیص داده شود، بنابراین بررسی‌های دوره‌ای لازم است.

✅ علامت اصلی این بیماری، لنگش متناوب (Intermittent Claudication) است که به‌صورت درد، گرفتگی یا ضعف در عضلات پس از فعالیت بروز می‌کند و با استراحت بهبود می‌یابد.
✅ درد معمولاً در گروه‌های عضلانی دورتر از ناحیه‌ی تنگی یا انسداد رخ می‌دهد.
✅ با پیشرفت بیماری، توانایی بیمار برای راه رفتن کاهش یافته و درد هنگام حرکت افزایش می‌یابد.
✅ در مراحل پیشرفته، بیمار دچار "درد استراحت" می‌شود که نشانه‌ی ایسکمی شدید است.

📌 ویژگی‌های درد استراحت در بیماران مبتلا به PAD:

• درد مداوم، شدید و عمیق که ممکن است به مواد مخدر (اوپیوئیدها) پاسخ ندهد.

• اغلب در شب تشدید شده و ممکن است بیمار را از خواب بیدار کند.

• قرار دادن اندام در موقعیت افقی یا بالاتر از سطح قلب، درد را افزایش می‌دهد، درحالی‌که پایین آوردن اندام به وضعیت وابسته (Dependent Position) ممکن است درد را کاهش دهد.

• برخی بیماران برای کاهش درد، پای آسیب‌دیده را از لبه‌ی تخت آویزان کرده یا در صندلی شیب‌دار (Reclining Chair) می‌خوابند.

📌 یافته‌های ارزیابی و تشخیصی

📌 علائم همراه شامل:

• احساس سرما یا بی‌حسی در اندام‌ها به دلیل کاهش جریان خون شریانی.

• اندام سرد و رنگ‌پریده هنگام بالا بردن و قرمز یا کبود هنگام پایین آوردن.

• تغییرات پوستی و ناخن‌ها، زخم، گانگرن و آتروفی عضلانی.

• وجود صدای بروئی (Bruit) هنگام سمع عروق با گوشی پزشکی.

• کاهش یا فقدان نبض‌های محیطی.

• ناخن‌های ضخیم و کدر، پوست نازک، خشک و براق با کاهش یا عدم وجود مو.

📌 روش‌های تشخیصی:

• بررسی نبض‌های محیطی برای مقایسه‌ی اندام‌های راست و چپ.

• دستگاه CW Doppler و شاخص مچ پا-بازو (ABI).

• تست ورزش روی تردمیل برای بررسی لنگش متناوب.

• سونوگرافی داپلر دوبلکس و سایر روش‌های تصویربرداری.

✅ جراحی به‌عنوان درمان برای شرایط زیر در نظر گرفته می‌شود:

• درد استراحت شدید.

• لنگش شدید و ناتوان‌کننده.

• خطر قطع عضو به دلیل نکروز بافتی.

✅ انتخاب روش جراحی بستگی دارد به:

• میزان، طول و محل تنگی یا انسداد شریانی.

• تعداد ضایعات (تکی یا متعدد).

• وضعیت کلی سلامت بیمار، مدت زمان جراحی و نوع بیهوشی.

📌 انجام آندارترکتومی (Endarterectomy):

• در این روش، انسداد آتروماتوزی از شریان برداشته می‌شود.

📌 عمل بای‌پس عروقی (Bypass Graft):

• جهت هدایت جریان خون از مسیر جایگزین و دور زدن محل انسداد.

• محل آناستوموز دیستال (محل اتصال عروق) باید حداقل ۵۰٪ باز باشد.

• رایج‌ترین جراحی، بای‌پس فمورال-پوپلیته (Femoral-to-Popliteal Bypass) است که به دو نوع زیر زانو و بالای زانو تقسیم می‌شود.

• مواد استفاده شده برای بای‌پس شامل مواد مصنوعی (Dacron، PTFE) یا ورید اتولوگ بیمار (مانند ورید صافن بزرگ یا کوچک) است.

• گاهی برای گرافت‌های بلندتر از ترکیب وریدهای اندام فوقانی مانند ورید سفالیک استفاده می‌شود.

📢 عواملی که بر باز ماندن گرافت تأثیر دارند:

• اندازه گرافت.

• محل قرارگیری.

• ایجاد هیپرپلازی اینتیما در محل آناستوموز.

📌 ⚠ عفونت گرافت‌های مصنوعی می‌تواند منجر به سپسیس شده و معمولاً نیاز به برداشتن گرافت دارد.

📌 ✅ در بیمارانی که جراحی وسیع قابل تحمل نیست، آمپوتاسیون اولیه ممکن است گزینه‌ای محافظه‌کارانه باشد.

📌 مراقبت‌های پرستاری پس از جراحی PAD

✅ اهداف اصلی در دوره بعد از جراحی:
1️⃣ حفظ گردش خون در ناحیه ترمیم شده.
2️⃣ شناسایی و مدیریت عوارض احتمالی.
3️⃣ برنامه‌ریزی برای ترخیص و مراقبت‌های بعدی.

📌 1️⃣ حفظ گردش خون:

• ارزیابی نبض، رنگ، دما، پرشدگی مویرگی، عملکرد حسی و حرکتی در اندام جراحی‌شده و مقایسه با اندام سالم.

• مشاهدات اولیه هر ۱۵ دقیقه انجام شده و در صورت پایداری وضعیت، فواصل طولانی‌تر می‌شود.

• استفاده از سونوگرافی داپلر برای بررسی نبض‌ها (حساس‌تر از لمس نبض).

• اندازه‌گیری شاخص مچ پا-بازو (ABI) حداقل هر ۸ ساعت در ۲۴ ساعت اول و سپس روزانه.

• 📢 در صورت ناپدید شدن نبضی که قبلاً وجود داشته، احتمال انسداد ترومبوتیک گرافت مطرح شده و باید فوراً جراح مطلع شود.

📌 2️⃣ نظارت و مدیریت عوارض احتمالی:
✅ مهم‌ترین موارد تحت پایش شامل:

• حجم و فشار خون مرکزی، خروجی ادراری، وضعیت ذهنی و نبض.

• خونریزی ناشی از هپارین تزریق‌شده در حین جراحی یا نشتی آناستوموز.

• ایجاد هماتوم.

• 🔹 بررسی گزارش جراحی برای ارزیابی برگشت اثرات هپارین (معمولاً با پروتامین سولفات).

📢 ⚠ جلوگیری از ترومبوز:

• از قرار دادن پاها روی هم و آویزان نگه‌داشتن طولانی‌مدت اندام اجتناب شود.

• ورم اندام پس از جراحی طبیعی است؛ اما بالا نگه‌داشتن اندام و انجام حرکات ملایم در تخت به کاهش آن کمک می‌کند.

• استفاده از جوراب‌های فشاری ممکن است تجویز شود اما باید مراقب فشار روی گرافت‌های دیستال بود.

• 📢 در صورت بروز ورم شدید، درد، یا کاهش حس در انگشتان، احتمال سندرم کمپارتمان مطرح شده و نیاز به بررسی فوری دارد.

📌 3️⃣ مراقبت‌های ترخیصی و مراقبت در منزل:
✅ برنامه‌ریزی ترخیص شامل:

• ارزیابی توانایی بیمار در انجام فعالیت‌های روزمره.

• حمایت خانواده و دوستان در مراقبت‌های پس از جراحی.

• آموزش اصلاح سبک زندگی، مدیریت درد، تغذیه، فعالیت بدنی و بهداشت پوست.

• آموزش علائم هشداردهنده عوارض پس از جراحی مانند عفونت، انسداد مجدد شریان یا گرافت و کاهش خون‌رسانی.

• کمک به بیمار برای ترک کامل محصولات نیکوتینی.

📌 ✅ مدیریت صحیح پس از جراحی نقش مهمی در موفقیت درمان و پیشگیری از عوارض دارد.

✅ شیوع و شدت:

• تنگی و انسداد شریانی در بازوها کمتر از پاها رخ می‌دهد.

• به دلیل گردش خون جانبی بهتر، علائم معمولاً خفیف‌تر هستند.

• بازوها به دلیل توده عضلانی کمتر و کاهش بار کاری، کمتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

📌 علائم بالینی (Clinical Manifestations)

✔ علل اصلی:

• آترواسکلروز یا آسیب‌های تروماتیک.

• معمولاً در ابتدای رگ و قبل از شریان ورتبرال رخ می‌دهد.

✔ علائم شامل:

• خستگی و درد بازو هنگام ورزش (لنگش ساعد).

• ناتوانی در گرفتن یا نگه‌داشتن اشیا (مثلاً شانه کردن موها، قرار دادن اشیا روی قفسه‌ها).

• گاهی دشواری در رانندگی.

• سندرم "دزدی سابکلاوین" (Subclavian Steal Syndrome): جریان خون معکوس در شریان‌های ورتبرال و بازیلار برای تأمین خون به بازو که می‌تواند منجر به:

  • سرگیجه، عدم تعادل (آتاکسی).

  • سنکوپ (از دست دادن هوشیاری موقتی).

  • تغییرات بینایی دوطرفه شود.

📌 ارزیابی و تشخیص (Assessment & Diagnostic Findings)

🔍 علائم فیزیکی:

• سردی و رنگ‌پریدگی اندام آسیب‌دیده.

• کاهش سرعت پرشدگی مویرگی.

• اختلاف فشار خون بین دو بازو بیشتر از ۱۵-۲۰ میلی‌متر جیوه.

🔍 آزمایشات تشخیصی:

• اندازه‌گیری فشار خون در بازو و ساعد.

• سونوگرافی داپلر دوبلکس برای بررسی محل ضایعه و بررسی همودینامیک جریان خون.

• داپلر ترانس کرانیال برای بررسی جریان خون داخل مغزی و احتمال دزدی خون از گردش خون خلفی.

• آرتریوگرام (در صورت نیاز به جراحی یا مداخله داخل عروقی).

📌 مدیریت پزشکی (Medical Management)

✅ روش‌های درمانی:

• آنژیوپلاستی با بالن (PTA) و احتمالاً استنت یا استنت گرافت در ضایعات کوتاه‌مدت.

• در صورت درگیری شریان سابکلاوین و عدم امکان مداخله داخل عروقی، جراحی بای‌پس انجام می‌شود.

📌 مدیریت پرستاری (Nursing Management)

✔ ارزیابی اولیه شامل:

• مقایسه فشار خون دو بازو (با گوشی پزشکی و داپلر).

• بررسی نبض‌های رادیال، اولنار و براکیال.

• ارزیابی عملکرد حرکتی و حسی، دما، تغییر رنگ و پرشدگی مویرگی هر ۲ ساعت.

✔ پس از جراحی یا مداخله داخل عروقی:

• نگه‌داشتن بازو در سطح قلب یا بالاتر (با انگشتان در بالاترین سطح).

• بررسی نبض‌ها با داپلر هر ساعت برای ۲ ساعت اول، سپس هر شیفت.

• اندازه‌گیری فشار خون هر ساعت برای ۴ ساعت اول، سپس هر شیفت.

• ارزیابی عملکرد حرکتی و حسی، گرمی، رنگ و پرشدگی مویرگی با هر بررسی نبض.

⚠ هشدار ایمنی پرستاری (Quality & Safety Nursing Alert)

📢 قبل و ۲۴ ساعت بعد از جراحی:

• بازو در سطح قلب نگه داشته شود.

• از سرما، سوراخ کردن شریانی و وریدی، فشار، باندهای فشاری و چسب اجتناب شود.

✅ برنامه ترخیص:
مشابه سایر بیماران مبتلا به بیماری عروق محیطی (PAD) و بر اساس 📌 جدول 26-4.

🔍 علائم بالینی:

• در صورت وجود گردش خون جانبی، ممکن است بدون علامت باشد.

• احساس ناراحتی در باسن یا کمر در هنگام راه رفتن.

• کاهش یا عدم وجود نبض‌های فمورال.

• اختلال نعوظ یا ناتوانی جنسی در مردان.

📌 مدیریت پزشکی (Medical Management)

✔ روش‌های درمانی:

• در صورت کاهش قطر آئورت کمتر از ۵۰٪، روش‌های داخل عروقی مانند استنت‌گذاری دوطرفه شریان‌های ایلیاک انجام می‌شود.

• در موارد شدید، جراحی گرافت آئورتوایلیاک انجام می‌شود.

• در صورت انسداد عروق ایلیاک، گرافت آئورتوبیفمورال مورد نیاز است.

• گاهی برای حفظ گردش خون، از گرافت فمورال-فمورال کراس‌اور استفاده می‌شود.

• گرافت‌های بافته‌شده یا بافتنی داکرون برای این جراحی ترجیح داده می‌شوند.

📌 مدیریت پرستاری (Nursing Management)

🔹 ✅ ارزیابی قبل از عمل:

• بررسی نبض‌های براکیال، رادیال، اولنار، فمورال، پوپلیته، تیبیال خلفی و دورسالیس پدیس برای ثبت وضعیت پایه.

• آموزش بیمار درباره مراحل عمل، مراقبت‌های قبل و بعد از جراحی، و احساسات احتمالی حین عمل.

🔹 ✅ مراقبت‌های پس از عمل:
📢 ⚠ هشدار: مراقبت‌های بعد از آنژیوپلاستی یا جراحی مشابه مراقبت‌های بیماران تحت عمل آنوریسم آئورت است.

🔸 بررسی نشانه‌های ترومبوز (لخته) در عروق دیستال به محل جراحی:

• بررسی رنگ و دمای اندام.

• ارزیابی زمان پرشدگی مویرگی (Capillary Refill).

• کنترل عملکرد حسی و حرکتی اندام.

• بررسی نبض‌ها از طریق لمس و داپلر، ابتدا هر ۱۵ دقیقه، سپس فواصل طولانی‌تر در صورت پایداری بیمار.

• گزارش فوری هرگونه تغییر رنگ کبود، سردی، کاهش حس یا حرکت، یا ضعیف شدن نبض به پزشک.

🔸 کنترل عملکرد کلیه:

• بررسی حجم ادرار که باید حداقل ۰.۵ میلی‌لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در ساعت باشد.

• کاهش حجم خون، هیپوتانسیون، ایسکمی کلیوی حین عمل، یا آمبولی کلیوی می‌تواند منجر به آسیب کلیوی شود.

• کنترل آزمایش‌های خونی و گزارش تغییرات غیرطبیعی.

🔸 کنترل عملکرد دستگاه گوارش:

• ارزیابی صداهای روده‌ای حداقل هر ۸ ساعت.

• عدم بازگشت صداهای روده‌ای قبل از روز سوم بعد از جراحی طبیعی است.

• عدم صداهای روده‌ای، عدم خروج گاز، یا اتساع شکم نشانه‌ای از ایلئوس فلجی (فلج روده‌ای) است.

• حرکات مایع روده‌ای قبل از روز سوم ممکن است نشانه ایسکمی روده باشد که باعث درد شدید و افزایش گلبول‌های سفید (۲۰۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ در میلی‌متر مکعب) می‌شود.

• در برخی موارد، نیاز به ساکشن معده برای کاهش فشار روده‌ای وجود دارد.

📢 ✅ پرستاران باید به سرعت هرگونه تغییر در وضعیت بیمار را گزارش دهند تا از عوارض جدی مانند نارسایی کلیه یا ایسکمی روده جلوگیری شود.

آنوریسم‌های شریانی محیطی

• آنوریسم‌ها ممکن است در عروق محیطی نیز ایجاد شوند، اغلب به دلیل آترواسکلروز.

• شریان‌های درگیر می‌توانند شامل:

  • 🔺 شریان سابکلاوین (Subclavian Artery)

  • 🔺 شریان کلیوی (Renal Artery)

  • 🔺 شریان فمورال (Femoral Artery)

  • 🔺 شایع‌ترین: شریان پشت زانو (Popliteal Artery)

✅ 🔹 آنوریسم شریان پشت زانو (Popliteal Artery Aneurysm - PAA)
📌 ⚠ حدود 50٪ تا 60٪ از این آنوریسم‌ها دوطرفه هستند.
📌 ⚠ میزان واقعی شیوع ناشناخته است اما بین 0.1٪ تا 3٪ در بزرگسالان گزارش شده است.
📌 ⚠ ارتباط قوی بین آنوریسم‌های شریان پشت زانو و آنوریسم آئورت شکمی (AAA) وجود دارد.

✅ 🔹 علائم بالینی

• وجود توده‌ای ضربان‌دار در ناحیه پشت زانو.

• اختلال در جریان خون محیطی در نواحی دیستال (پایین‌تر از آنوریسم).

• ایجاد درد و تورم به دلیل فشار روی اعصاب و وریدهای مجاور.

✅ 🔹 تشخیص
📌 🔍 سونوگرافی داپلر (Duplex Ultrasonography) و آنژیوگرافی با سی‌تی (CTA) برای اندازه‌گیری اندازه، طول، و میزان درگیری آنوریسم.
📌 🔍 آرتریوگرافی ممکن است برای ارزیابی میزان درگیری پروگزیمال و دیستال انجام شود.

✅ 🔹 عوارض عمده
⚠ برخلاف سایر آنوریسم‌ها، پارگی شایع‌ترین عارضه نیست؛ بلکه آمبولی‌های دیستال مهم‌ترین خطر محسوب می‌شوند.

✅ 🔹 درمان
📌 🔍 جراحی باز با جایگزینی گرافت‌های مصنوعی.
📌 🔍 درمان اندوواسکولار با استفاده از استنت‌گرافت یا گرافت وال (Wal Graft).

• گرافت وال شامل داکرون یا PTFE با ساختارهای خارجی از جنس نیتینول، تیتانیوم یا فولاد ضد زنگ برای حمایت بیشتر است.

📢 ⚠ توجه: درمان زودهنگام برای جلوگیری از آمبولی‌های دیستال ضروری است.

📌 دایسکشن آئورت (Aortic Dissection)

✅ 🔹 تعریف و شیوع
📌 دایسکشن آئورت زمانی رخ می‌دهد که یک پارگی در لایه داخلی (اینتیما) آئورت ایجاد شود، که منجر به ورود خون به دیواره آئورت و ایجاد یک کانال کاذب (False Lumen) می‌شود.
📌 این بیماری سه برابر در مردان شایع‌تر از زنان است.
📌 بیشتر در سنین ۵۰ تا ۷۰ سالگی دیده می‌شود.
📌 پرفشاری خون (هایپرتانسیون)، ضربه به قفسه سینه و مصرف کوکائین از مهم‌ترین عوامل خطر هستند.

✅ 🔹 پاتوفیزیولوژی
⚠ افزایش ناگهانی فشار خون و استرس مکانیکی می‌تواند باعث پارگی در لایه اینتیما شود.
⚠ خون از طریق این پارگی به داخل دیواره آئورت نفوذ کرده و باعث جدایی بین لایه‌های دیواره (اینتیما، مدیا و ادونتیا) می‌شود.
⚠ در موارد شدید، ممکن است پارگی از ادونتیا عبور کند و باعث خونریزی شدید داخل قفسه سینه یا شکم شود که می‌تواند کشنده باشد.
⚠ محل شایع پارگی قوس آئورت است، و دایسکشن آئورت صعودی (Ascending Aortic Dissection) بالاترین میزان مرگ و میر را دارد.

✅ 🔹 علائم بالینی
📌 شروع ناگهانی و شدید درد که اغلب به صورت درد پاره‌شونده یا تیرکشنده (Tearing/Ripping Pain) توصیف می‌شود.
📌 محل درد بسته به ناحیه درگیر متغیر است:

• قوس آئورت: درد در قفسه سینه یا پشت

• آئورت نزولی: درد در شکم یا پایین کمر
  📌 فشار خون بالا یا تفاوت قابل توجه در فشار خون بین دو بازو (درگیری شریان سابکلاوین)
  📌 تعریق، رنگ‌پریدگی، افزایش ضربان قلب (تاکی‌کاردی)
  📌 علائم ناشی از درگیری عروق مهم:

• انسداد عروق کرونری: علائمی مشابه حمله قلبی (MI)

• انسداد عروق مغزی: علائم سکته مغزی (Stroke)

• انسداد عروق کلیوی: کاهش ادرار و نارسایی کلیوی

• انسداد عروق مزانتریک: درد شدید شکم و ایسکمی روده

✅ 🔹 روش‌های تشخیصی
📌 آنژیوگرافی با سی‌تی چند برشی (MDCTA): روش استاندارد طلایی برای تشخیص سریع.
📌 اکوکاردیوگرافی از طریق مری (TEE): در بیماران ناپایدار همودینامیک کاربرد دارد.
📌 ام‌آر‌آی آنژیوگرافی (MRA): در موارد انتخابی، اما محدودیت زمانی دارد.

✅ 🔹 درمان پزشکی و جراحی
📌 دارودرمانی (کنترل فشار خون):

• بتابلوکرها (مثل متوپرولول، اسمولول) خط اول درمان هستند.

• نیترات‌ها (مانند نیتروپروساید سدیم) برای کاهش فشار خون.

• مهارکننده‌های ACE و ARB (مانند لوزارتان، کاپتوپریل) در صورت عدم تحمل بتابلوکرها.
  📌 جراحی اورژانسی برای موارد زیر:

• دایسکشن آئورت صعودی (Ascending Aortic Dissection)

• درگیری عروق کرونری، مغزی، کلیوی یا مزانتریک

• شواهد پارگی یا افزایش قطر آئورت

✅ 🔹 مراقبت‌های پرستاری
📌 مراقبت مشابه بیماران با آنوریسم آئورت (Chart 26-4)
📌 کنترل دقیق فشار خون و ضربان قلب
📌 پایش سطح هوشیاری و علائم عصبی (برای پیشگیری از سکته مغزی)
📌 کنترل دقیق خروجی ادرار (برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها)
📌 آماده‌سازی برای جراحی در صورت نیاز

📢 ⚠ توجه: دایسکشن آئورت یک اورژانس پزشکی است و نیاز به تشخیص سریع و درمان فوری دارد تا از پارگی آئورت و عوارض کشنده جلوگیری شود.

🔹 تعریف و علل
📌 انسداد ناگهانی یک شریان ممکن است به دلیل آمبولی (گرفتگی ناشی از جسم خارجی) یا ترومبوز (تشکیل لخته درون خود رگ) رخ دهد.
📌 آمبولی شریانی اغلب ناشی از لخته‌ای است که در قلب تشکیل شده و وارد سیستم شریانی می‌شود.
📌 ترومبوز شریانی معمولاً در محل‌هایی با آسیب قبلی به دیواره شریان، مانند نواحی مبتلا به آترواسکلروز یا آنوریسم شریانی رخ می‌دهد.

📌 علل شایع آمبولی شریانی:

• فیبریلاسیون دهلیزی (AFib)

• انفارکتوس میوکارد (MI)

• اندوکاردیت عفونی

• نارسایی مزمن قلبی (CHF)

• آترواسکلروز آئورت

📌 علل شایع ترومبوز شریانی:

• آترواسکلروز شدید

• ترومبوز در آنوریسم شریانی

• آسیب ناشی از کاتترهای تهاجمی (مثلاً در آنژیوگرافی، استنت‌گذاری، یا بالون‌پمپ داخل آئورتی)

• مصرف مواد مخدر تزریقی غیرقانونی

• ترومای مستقیم به عروق (شکستگی، جراحات نافذ، سندرم کمپارتمان)

✅ 🔹 علائم بالینی
📌 انسداد شریان باعث ایسکمی حاد (کمبود خون‌رسانی شدید و ناگهانی) شده و می‌تواند به نکروز بافتی منجر شود.
📌 نشانه‌های کلاسیک ایسکمی حاد ۶ علامت P نامیده می‌شوند:

⚠ شش علامت (6Ps) آمبولی و ترومبوز شریانی:
1️⃣ Pain (درد شدید و ناگهانی)
2️⃣ Pallor (رنگ‌پریدگی شدید ناحیه درگیر)
3️⃣ Pulselessness (عدم وجود نبض در پایین‌تر از محل انسداد)
4️⃣ Paresthesia (سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی در اندام درگیر)
5️⃣ Poikilothermia (کاهش شدید دمای اندام درگیر نسبت به اندام مقابل)
6️⃣ Paralysis (فلج اندام در موارد پیشرفته، که نشانه نکروز عضلانی است)

📌 در آمبولی شریانی، علائم به‌طور ناگهانی ظاهر می‌شوند، در حالی که در ترومبوز شریانی، علائم به‌صورت تدریجی ایجاد می‌شوند.

✅ 🔹 تشخیص
📌 معاینه فیزیکی: بررسی نبض، دما، رنگ پوست، و علائم ایسکمی.
📌 سونوگرافی داپلر و داپلر دوپلکس: بررسی سرعت و شدت جریان خون.
📌 آنژیوگرافی: برای تعیین دقیق محل انسداد و برنامه‌ریزی درمانی.
📌 اکوکاردیوگرافی دو بعدی (TTE/TEE): در صورت شک به منشأ آمبولی از قلب (مثلاً در بیماران مبتلا به AFib).
📌 الکتروکاردیوگرافی (ECG): برای بررسی آریتمی‌های زمینه‌ای.

✅ 🔹 درمان دارویی
📌 هپارین IV: شروع فوری برای جلوگیری از تشکیل لخته‌های جدید و پیشگیری از گسترش ترومبوز.

• دوز اولیه: 60–80 واحد به ازای هر کیلوگرم وزن بدن

• دوز نگهدارنده: 12–18 واحد به ازای هر کیلوگرم در ساعت (با کنترل PTT)
  📌 ترومبولیتیک‌ها (مثل آلتپلاز، رتپلاز):

• در برخی موارد حاد و انتخابی برای حل کردن سریع لخته (با خطر خونریزی بالا).
  📌 داروهای ضدپلاکتی (مثل آسپیرین، کلوپیدوگرل):

• برای جلوگیری از تشکیل لخته‌های جدید در بیماران با ترومبوز شریانی مزمن.

✅ 🔹 مدیریت مداخلات عروقی (Endovascular & Surgical Management)
📌 آمبولکتومی اضطراری:

• استفاده از کاتتر بالونی فاگرتی برای خارج کردن آمبولی (شایع‌ترین روش).
  📌 ترومبکتومی مکانیکی:

• استفاده از دستگاه‌هایی که لخته را به‌صورت مکانیکی حذف می‌کنند.
  📌 استنت‌گذاری یا آنژیوپلاستی با بالون:

• در صورت وجود تنگی زمینه‌ای برای جلوگیری از ترومبوز مجدد.
  📌 جراحی بای‌پس شریانی:

• در بیماران با انسداد شدید یا وسیع و عدم پاسخ به درمان‌های دیگر.

✅ 🔹 مراقبت‌های پرستاری
📌 پایش دقیق علائم 6Ps و ارزیابی نبض‌های محیطی هر ۱۵ دقیقه.
📌 کنترل دقیق فشار خون و ضربان قلب برای جلوگیری از ایجاد مجدد لخته.
📌 پایش سطح هوشیاری برای تشخیص زودهنگام سکته مغزی در صورت آمبولی مغزی.
📌 کنترل خروجی ادرار جهت بررسی عملکرد کلیه (در صورت درگیری عروق کلیوی).
📌 آماده‌سازی بیمار برای مداخلات جراحی یا آندواسکولار در صورت لزوم.

📢 ⚠ توجه:
✅ فقط ۴ تا ۶ ساعت زمان داریم تا خون‌رسانی را برقرار کنیم!
✅ درمان سریع با داروهای ضدانعقادی یا مداخلات جراحی ضروری است، در غیر این‌صورت نکروز و قطع عضو اجتناب‌ناپذیر خواهد بود!

📌 درمان دارویی آمبولی و ترومبوز شریانی

✅ 🔹 درمان با داروهای ضدانعقادی و ترومبولیتیک
📌 درمان دارویی زمانی انجام می‌شود که بیمار دارای جریان خون جانبی (کولترال) کافی باشد و قطع عضو تهدیدکننده نباشد.
📌 هپارین و ترومبولیتیک‌ها نقش اصلی در حل لخته و جلوگیری از تشکیل مجدد آن دارند.

🔸 ۱. درمان با هپارین (Heparin)

🔹 مکانیسم: جلوگیری از گسترش لخته و کاهش نکروز عضلانی.
🔹 دوز اولیه: 60–80 واحد به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به‌صورت IV
🔹 دوز نگهدارنده: 12–18 واحد به ازای هر کیلوگرم در ساعت (تنظیم دوز بر اساس PTT)
🔹 نظارت: کنترل PTT (هدف: 50-70 ثانیه) برای جلوگیری از خونریزی.
🔹 آنتی‌دوت (پادزهر): پروتامین سولفات در صورت خونریزی شدید.

🔸 ۲. درمان با ترومبولیتیک‌ها (Thrombolytics)

🔹 مکانیسم: تجزیه لخته از طریق فعال‌سازی پلاسمینوژن و تبدیل آن به پلاسمین که فیبرین را تجزیه می‌کند.
🔹 داروهای ترومبولیتیک رایج:

• tPA (تینکتپلاز، آلتپلاز، رتپلاز)

• یوروکیناز (Urokinase)

• استرپتوکیناز (Streptokinase)

🔹 روش مصرف:

• از طریق کاتتر شریانی مستقیماً به داخل لخته تزریق می‌شود تا اثر موضعی داشته باشد.

• معمولاً همزمان با هپارین تجویز می‌شود (برای جلوگیری از تشکیل مجدد لخته).

🔹 🚨 موارد منع مصرف ترومبولیتیک‌ها:
⚠ خونریزی داخلی فعال
⚠ سابقه خونریزی مغزی (CVA هموراژیک)
⚠ جراحی بزرگ اخیر
⚠ فشار خون کنترل نشده
⚠ بارداری